ვაქცინა ეს არის პრეპარატი, რომელიც გამიზნულია ინფექციური დაავადებებისადმი აქტიური ხელოვნური იმუნიტეტის ფორმირებისათვის.

ვაქცინების შესაქმნელად იყენებენ ინფექციის გამომწვევების (პათოგენების) შტამებს - დახოცილს ან დასუსტებულს, მათ სუბუჯრედულ ფრაგმენტებს ან ანატოქსინებს/ტოქსოიდებს (გამომწვევის ტოქსინისგან დამზადებული პრეპარატი, რომელსაც შესუსტებული აქვს გამოხატული ტოქსიური თვისებები, მაგრამ ამასთან შესწევს უნარი წარმოქმნას ანტისხეულები საწყისი ტოქსინისადმი) ან გენურ-ინჟინერული გზით მიღებულ ანტიგენებს.

არსებობს მონოვალენტური ვაქცინები (ერთ პათოგენზე დამზადებული) და პოლივალენტური ვაქცინები (რამოდენიმე პათოგენზე დამზადებული, რომელსაც აქვს უნარი განავითაროს შეუვალობა რამოდენიმე დაავადებისადმი).

განასხვავებენ ცოცხალ, კორპუსკულურ (დახოცილ), ქიმიურ და რეკომბინანტურ ვაქცინებს.

ცოცხალი  ვაქცინები - მზადდება დასუსტებული მიკროორგანიზმების ისეთი შტამების ბაზაზე, რომელთაც მდგრადად აქვთ გამყარებული ავირულენტობა (უვნებლობა). შეყვანის შემდეგ ვაქცინური შტამი აცრილის ორგანიზმში მრავლდება და იწვევს ვაქცინურ ინფექციურ პროცესს. აცრილთა უმრავლესობაში ვაქცინური ინფექცია გამოხატული კლინიკური ნიშნების გარეშე მიმდინარეობს და აპირობებს მყარ იმუნიტეტს. ცოცხალი ვაქცინების მაგალითებია: წითელას, წითურას, ყბაყურას, პოლიომიელიტის, ტუბერკულოზის, როტავირუსული ინფექციის საწინააღმდეგო ვაქცინები.

კორპუსკულური  ვაქცინა  - შეიცავს ვირიონის დასუსტებულ ან დახოცილ კომპონენტებს..

ქიმიური ვაქცინები - იქმნება ანტიგენური კომპონენტებისაგან, რომლებიც ამოწვლილია მიკრობის უჯრედიდან. ამოკრეფა ხდება იმ ანტიგენებისა, რომლებიც განაპირობებენ  მიკროორგანიზმის იმუნოგენურ მახასიათებლებს.

რეკომბინანტული ვაქცინები - ახალი თაობის ვაქცინებია და მიიღება გენური ინჟინერიის მეთოდებით, რომლის დროსაც მიკროორგანიზმის გენეტიკური მასალის ჩანერგვა ხდება საფუარის უჯრედებში, რომლებიც აპროდუცირებენ ანტიგენს. ასეთი ვაქცინების მაგალითებია გრიპის, ჰეპატიტი B-ს, ადამიანის პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინები.

ამათუ იმ მეთოდით ვაქცინის დასამზადებლად ყოველთვის გამოიყენება ვირუსის შტამები.

შტამი (გერმანული სიტყვიდან Stamm, რაც ნიშნავს „ღეროს“, „ფუძეს“) - ესაა ვირუსების, ბაქტერიების, სხვა მიკროორგანიზმების სუფთა კულტურა ან უჯრედთა კულტურა, რომელიც გამოყოფილია განსაზღვრულ დროსა და განსაზღვრულ ადგილას. ვინაიდან, მრვალი მიკროორგანიზმი მრავლდება მიტოზით (დაყოფით), სქესობრივი პროცესის მონაწილეობის გარეშე, ასეთი მიკროორგანიზმების სახეობები, ფაქტიურად, შედგება საწყისი უჯრედის გენეტიკურად და მორფოლოგიურად  იდენტური კლონური ხაზებისგან.

მრავალი არსებული ვაქცინა ათწლეულების განმავლობაში გადიოდა სრულყოფას და ახლა ისინი გაცილებით სჯობიან წინამორბედებს. თუმცა ვაქცინები ჯერ კიდევ არ არის მოკლებული ნაკლს და საჭიროებს მომავალ სრულყოფას.  ამჟამად ფართოდ ხმარებული ვაქცინები მაღალი უსაფრთხოებისაა. ვაქცინების ეფექტურობისა და უსაფრთხოების გარანტი ხარისხის კოტროლის საერთაშორისო და ეროვნული ორგანოებია. ვაქცინები შექმნისას ტექნოლოგიურად 14 მთავარ ეტაპს გადიან, რომლებიც თავის მხრივ შედგება მრავალფეროვანი უფრო მცირე, მაგრამ აუცილებელი სტადიისაგან. მთლიანობაში კი გამოდის გრძელი გზა, რომლის გავლაშიც მონაწილეობს სპეციალისტების ფართო სპექტრი: მიკრობიოლოგები, ბიოქიმიკოსები, ციტოლოგები, ტექნოლოგები, ინჟინრები, ექიმები, სახელმწიფო კონტროლიორები, მედიცინის ეკონომისტები და ეპიდემიოლოგები. ვაქცინოპროფილაქტიკა სამედიცინო ჩარევის ყველაზე მასობრივი ფორმაა და, პრაქტიკულად, თითოეულ ადამიანს ეხება. აქედან გამომდინარე ვაქცინების გამოყენება, განსაკუთრებით პრინციპიალურად ახალი ვაქცინების კლინიკური გამოცდების სტადიაში, მოითხოვს ეთიკური ნორმებისა და წესების მკაცრ დაცვას.

ახალი ვაქცინის შექმნისას პრეპარატის ბედს წყვეტს სამი ძირითადი ფაქტორი: 1. ავადობის შემცირების უნარი და ვაქცინის გამოყენების სარგებელი; 2. პოსტვაქცინური გართულების განვითარების რისკი და შესაძლო ზარალი ვაქცინისგან; 3. ვაქცინის ღირებულება და ეკონომიკური სარგებელი. რა თქმა უნდა, ვაქცინები, ისევე, როგორც სხვა ნებისმიერი მედიკამენტი,  აბსოლუტურად უსაფრთხო არაა, თუმცა ვაქცინაციისას განვითარებული გართულების რაოდენობა  ასჯერ და ათასჯერ მცირეა ინფექციური დაავადებების ანალოგიური პათოლოგიის შემთხვევათა რაოდენობაზე. დანახარჯებიც ნებისმიერ ვაქცინაზე, რომლის ეფექტურობაც დადასტურებულია დაახლოებით 10-ჯერ მცირეა ინფექციური დაავადების სამკურნალო დანახარჯებზე. ჯანმო-ს ეგიდით ჩატარებული ყვავილის ლიკვიდაციაზე გაწეული მთლიანი დანახარჯი ანაზღაურებული იქნა ლიკვიდაციის შესახებ განცხადებიდან პირველივე თვეში. ამ ეტაპზე ჯანდაცვის მსოფლიო ბიუჯეტის 90% იხარჯება სამკურნალო პროცედურებზე და მხოლოდ ბიუჯეტის 10% - პროფილაქტიკაზე, მაშინ, როდესაც ქვეყნებისთვის იმუნიზაციის ეროვნული პროგრამები სიღარიბესთან ბრძოლის ყველაზე ქმედითი იარაღია.

ვაქცინოლოგიის ისტორიის მომდევნო 15 წლის განმავლობაში გაჩნდება ვაქცინათა ახალი თაობა, რომელიც საშუალებას მოგვცემს ყოველწლიურად გადავარჩინოთ 8 მილიონი ბავშვის სიცოცხლე. მოლეკულური ბიოლოგიისა და გენური ინჟინერიის მნიშვნელოვანი წარმატებების მეშვეობით იქმნება პერსპექტიული ვაქცინების მრავალსახეობა, რომლებიც გაამარტივებენ იმუნიზაციას, აამაღლებენ არსებული ვაქცინების ეფექტურობას და დაიცავენ ბავშვებს იმ ინფექციებისგან, რომელთა საწინააღმდეგო ვაქცინები ჯერ არ არსებობს. ამას გარდა, ზოგიერთი ამ ვაქცინათაგანი გახდება დაცვის პირველი საშუალება იმ დაავადებებისგან, რომელთა სწრაფი მკურნალობა შეუძლებელი ხდება ანტიბიოტიკების მიმართ მდგარდობის სულ უფრო სწრაფი მატების გამო.